INLEIDING: OMGAAN MET STRESS EN PRESTEREN Er bestaan vele theoretische modellen die vanuit diverse perspectieven – bijvoorbeeld biologisch, psychologisch of biomedisch – de relatie…
INLEIDING: OMGAAN MET STRESS EN PRESTEREN Er bestaan vele theoretische modellen die vanuit diverse perspectieven – bijvoorbeeld biologisch, psychologisch of biomedisch – de relatie…
| Samenvatting | |
| Psychologische effecten | Door de verschuiving van een doelgericht aandachtssysteem naar een stimulus gedreven aandachtssysteem verandert de waarneming, worden stimuli meer/vaker als dreiging geïnterpreteerd en wordt primair bewegingsgedrag (freeze, flight, fight) gestimuleerd. |
| Fysiologische effecten | De stimulatie van het sympathische zenuwstelsel en het hormonale stelsel leiden onder meer tot een verslechtering van de fijne motoriek, versterking van grof motorisch handelen en minder soepel bewegen. De grote ‘adrenaline dump’ veroorzaakt talloze potentieel verstorende lichamelijke verschijnselen, waaronder verhoogde hartslag en ademhaling, zweten, trillen, enzovoorts. Maar soms andere lichamelijke klachten. |
| Neurowetenschappelijke effecten | Met name bij angst gerelateerde stressoren – waarbij daadwerkelijk fysieke schade mogelijk is – wordt het cognitieve vermogen van mensen sterk beperkt en is er een toenemende invloed van primaire hersendelen, met name het limbische systeem. Primaire stressreacties, variërend van fight-flight en soms ook ‘fright’ (bevroren, apathisch) domineren het gedrag. |
| De 4 elementen | |
| 1. Weerstand | Stressbestendigheid |
| 2. Coping | Omgaan met stress |
| 3. Herstel | Herstellen van een stressvolle situatie |
| 4. Adaptatie | Weerbaarder worden door leren en ervaring |
a) Doelen stellen. Dit kan onder meer betekenen een plan van aanpak maken: hoe en op welke wijze pakken we het probleem aan? Een tactische en technische strijdplan. Doelen (bij)stellen is een cognitieve activiteit en vereist dan ook dat we nog in de ‘ratio’ zitten. Doelen stellen is echter meer dan planmatig werken. Het brengt en houdt ons tevens in het hier en nu, een cruciale voorwaarde voor probleemgerichte coping. Een ander effect van doelen stellen is dat het bijdraagt aan de emotionele coping, dat wil zeggen dat de rationele activiteit van doelen stellen de activatie van de amygdala (en dus van de stressrespons) vermindert.
b) Aandacht controle. Een goed model om hiervoor is de aandachtsstijlen theorie, gebaseerd op het werk van Nideffer. Deze maakt onderscheidt in vier aandachtsstijlen: groot buiten, klein buiten, groot binnen en klein binnen. Elke taak vereist een specifieke aandachtsstijl en de bewustwording daarvan leidt er toe dat mensen hun aandacht effectief en gericht op de taak blijven richten in plaats van te worden afgeleid of gehinderd door een op dat moment ongeschikte aandachtsrichting.
c) Gedachten controle. Dit is een andere belangrijke vaardigheid voor het reguleren van de stressreactie. Een belangrijke component van gedachten controle is de ‘self talk’. Deze wordt gebruikt om zeer uiteenlopende doelen te bereiken. Zo is positieve zelfspraak – een ‘can do’ in plaats van ‘can not’ instelling – één van de pijlers van zelfvertrouwen (zelfredzaamheid) en dus belangrijk voor het verminderen van de stressreactie. Gedachten controle kan tevens ingezet worden voor aandacht controle. De kern van de zaak is dat gedachten invloed hebben op emoties en het inzetten van functionele gedachten bijdraagt aan effectieve coping.
d) Visualiseren. Visualiseren kan worden toegepast tijdens de (korte) voorbereiding op een actie. Iemand neemt zijn (komende) acties nog een keer door en visualiseert mogelijke scenario’s. Het visualiseren moet gericht zijn in een positieve outcome, zodat positieve energie wordt vrijgemaakt om met een stressvolle situatie om te gaan. Het projecteren van beelden daarbij is bijzonder krachtig.
